A. Phân tích lỗi: Đây là kiểu câu có trạng ngữ gồm một động ngữ không có chủ ngữ, chủ ngữ được hiểu ngầm cũng chính là chủ ngữ của phần sau của câu: Nhưng học sinh dễ lầm tưởng đấy là một mệnh đề bình đẳng với phần sau. Do đó các em dùng liên từ đẳng kết (và, mà, nhưng, nên, cho nên) giữa trạng ngữ và phần sau của câu. Ví dụ: “Là đoàn viên nên ta phải cố gắng”. Những động ngữ hay được dùng làm trạng ngữ theo kiểu này thường là những động ngữ có trung tâm là được, bị, được biết, được phép, muốn, để, bất chấp, mặc cho, hưởng ứng, lấy cớ, nghe nói..
B. Sửa lỗi: Kiểu lỗi này có 3 cách sửa. Chẳng hạn như câu: “Là đoàn viên nên ta phải cố gắng” hay “Là đoàn viên nhưng anh ta chưa cố gắng đúng mức” sẽ được viết lại cho đúng theo ba cách sau đây:
1. Biến trạng ngữ thành một mệnh đề (có chủ ngữ).
“Ta là đoàn viên nên phải cố gắng”.
“Anh ta là đoàn viên nhưng lại chưa cố gắng”.
2. Bỏ liên từ giữa trạng ngữ và phần sau của câu:
“Là đoàn viên, ta phải cố gắng”.
“Là đoàn viên, anh ta chưa cố gắng đúng mức”.
3. Thêm liên từ cho phần đầu:
“Vì là đoàn viên nên ta phải cố gắng”.
“Tuy là đoàn viên, (nhưng) anh ta chưa cố gắng đúng mức”.
C. Những trường hợp tương tự:
- Có uy quyền trong tay nên hắn tha hồ hống hách.
- Đau lòng trước cảnh đất nước bị đè nặng dưới ách ngoại bang nên Bác đã ra đi tìm đường cứu nước.
- Bị quân Tưởng Giới Thạch bắt giải đi và lại phải đi bộ, chân tay bị còng nhưng Bác vẫn lạc quan, không nao núng tinh thần.
- Tự hào về truyền thống bất khuất của cha ông nên nhân dân ta không khuất phục trước bất kỳ quân ngoại bang xâm lược nào cả.
- Khóc quá nhiều nên mắt cô ta sưng đỏ.
- Được tin tôi bị bắt nên tên chúa ngục tức tốc đưa xe đến đồn M’drac đem tôi đi giam ở Buôn Ma Thuột.
- Thấy tôi tỏ vẻ ngạc nhiên nên anh ta phải giải thích thêm cho tôi rõ đầu đuôi câu chuyện.
- Hưởng ứng phong trào “thi đua lao động sản xuất” nên các công nhân xí nghiệp dệt Việt Thắng đã tăng thêm giờ làm việc, đồng thời cải tiến phương pháp lao động.
- Được mọi người hết lòng yêu mến nhưng anh ta đã không xứng đáng với tấm chân tình đó.
- Hưởng ứng luật NVQS nên lớp trẻ đã hăng hái lên đường tòng quân thực hiện nhiệm vụ thiêng liêng của người công dân.
- Là thanh niên nhưng anh Ba có cái vẻ mỏi mệt của một ông già.
- Hưởng ứng phong trào “em là chiến sĩ Điện Biên” nên trong khắp các trường học đã lần lượt tổ chức nhiều đợt thi đua học tập và lao động.
- Có núi đồi bát ngát, lăng tẩm u tịch nên xứ Huế là nơi lý tưởng để tổ chức cho học sinh những cuộc cắm trại đầy thú vị.[3]
Bị chú:
Cần phân biệt cấu trúc dùng một động ngữ làm trạng ngữ với cấu trúc dùng hai động ngữ song song, trong đó động ngữ thứ nhất làm đề, động ngữ thứ hai làm thuyết, rất hay gặp trong tục ngữ, ngạn ngữ, như:
tham thì thâm
gần mực thì đen, gần đèn thì sáng
uống nước nhớ nguồn
Giữa hai động ngữ này có thể dùng bất kỳ liên từ nào hợp với nghĩa tương quan của hai động ngữ:
được lệnh thì (nên, phải) đến ngay
muốn ăn thì (nên) phải làm
làm nhiều (mà, nhưng) hưởng ít
khôn nhà (mà, nhưng, thì) dại chợ
Cần lưu ý rằng ở đây cả hai vế đều không có chủ ngữ; nếu thêm một chủ ngữ thì phải thêm cho vế trước, không được thêm cho vế sau:
họ làm nhiều nhưng hưởng ít (câu đúng)
làm nhiều nhưng họ hưởng ít (câu sai)
Nếu thêm chủ ngữ cho vế sau, vế trước (không chủ ngữ) sẽ thành trạng ngữ, do đó không dùng liên từ giữa hai vế được nữa:
được lệnh, chúng tôi đến ngay
được lệnh nên chúng tôi đến ngay (câu sai)
D. Bài tập:
1. Phân tích và sửa những lỗi trong các câu trên (ở phần C).
2. Dùng câu có trạng ngữ mở đầu bằng động từ có để diễn đạt những nội dung sau đây:
a. Khi anh ở bên cạnh tôi, tôi rất vững tâm.
b. Nhờ sự giúp đỡ của anh, chúng tôi mới thành công.
c. Nó biết thân biết phận chỉ vì những chuyện ấy.
d. Khi nó vắng mặt thì tôi chẳng biết làm thế nào.
Trả lời:
a. Có anh bên cạnh, tôi rất vững tâm.
b. Có anh giúp, chúng tôi mới thành công.
c. Có thế nó mới biết thân biết phận.
d. Không có nó, tôi chẳng biết làm thế nào
3. Dùng câu có trạng ngữ mở đầu bằng thấy hay nhận thấy để diễn đạt những nội dung sau đây:
a. Họ trông thấy máy bay đến, cho nên xuống hầm.
b. Tôi rất hài lòng với thành công của anh.
c. Quân địch dừng lại vì hình như có nguy cơ bị phục kích.
d. Hoàng tử rất cảm phục lòng nhân hậu của nàng.
Trả lời:
a. Thấy máy bay đến, họ xuống hầm.
b. Thấy anh thành công, tôi rất hài lòng.
c. (Nhận) thấy có nguy cơ bị phục kích, quân địch dừng lại.
d. Thấy nàng nhân hậu, hoàng tử rất cảm phục nàng.
4. Dùng câu trạng ngữ mở đầu bằng là hay vốn là để diễn đạt những nội dung sau đây:
a. Nam quyết xin nhập ngũ, vì anh đã đủ tuổi và rất khỏe mạnh.
b. Anh phải nêu gương tốt vì một đoàn viên phải như vậy.
c. Với tư cách người chỉ huy đơn vị, tôi phải rời vị trí sau cùng.
d. Anh rất thuộc địa hình, vì anh sinh trưởng ở xã này.
Trả lời:
a. Là một thanh niên rất khỏe mạnh đã đến tuổi tòng quân, Nam quyết xin nhập ngũ.
b. Là đoàn viên, anh phải nêu gương tốt.
c. Là người chỉ huy đơn vị, tôi phải rời vị trí sau cùng.
d. Vốn là người sinh trưởng ở xã này, anh rất thuộc địa hình.
5. Tập đặt câu và diễn đạt bằng những kiểu câu khác.
Lỗi có thể có: “Được lòng trẻ nhưng anh ta không được lòng già”.
Diễn đạt cách khác:
- Tuy được lòng trẻ, anh ta không được lòng già.
- Anh ta được lòng trẻ nhưng không được lòng già.
+ “Được sự ủng hộ của các nước anh em - các nước trong cộng đồng xã hội của nước ta có được một nền tảng vững chắc”.
Lỗi có thể có: “Được sự ủng hộ của các nước anh em - các nước trong cộng đồng xã hội chủ nghĩa - nên công cuộc xây dựng CNXH của nước ta có một nền tảng vững chắc”.
Diễn đạt cách khác:
- Công cuộc xây dựng CNXH của nước ta có được một nền tảng vững chắc là nhờ có sự ủng hộ của các nước anh em - các nước trong cộng đồng XHCN.
- Nhờ có sự ủng hộ của các nước anh em - các nước trong cộng đồng XHCN - công cuộc xây dựng CNXH của nước ta có được một nền tảng vững chắc.
+ “Được cha mẹ cưng chiều, hắn đâm ra hư hỏng”.
Lỗi có thể có: “Được cha mẹ cưng chiều nên hắn đâm ra hư hỏng”.
Diễn đạt cách khác:
- Hắn được cha mẹ cưng chiều nên đâm ra hư hỏng.
- Vì được cha mẹ cưng chiều, hắn đâm ra hư hỏng.
b. Dùng trạng ngữ có bị.
- “Bị mọi người nghi ngờ, anh ta buồn lắm”.
Lỗi có thể có: “Bị mọi người nghi ngờ nên anh ta buồn lắm”.
Diễn đạt cách khác:
- Anh ta bị mọi người nghi ngờ nên buồn lắm.
- Anh ta rất buồn vì bị mọi người nghi ngờ.
- Vì bị mọi người nghi ngờ nên anh ta buồn lắm.
+ “Bị công an phát giác kịp thời, bọn cướp không thực hiện được mưu đồ đen tối của chúng”.
Lỗi có thể có: “Bị công an phát giác kịp thời nên bọn cướp không thực hiện được mưu đồ đen tối của chúng”.
Diễn đạt cách khác:
- Công an đã phát giác kịp thời nên bọn cướp không thực hiện được mưu đồ đen tối của chúng.
- Công an phát giác kịp thời khiến bọn cướp không thực hiện được mưu đồ đen tối của chúng.
+ “Bị quân ta giáng trả những đòn sấm chớp, địch phải tháo lui sau một tuần lễ kháng cự”.
Lỗi có thể có: “Bị quân ta giáng trả những đòn sấm chớp nên địch phải tháo lui sau một tuần lễ kháng cự”.
Diễn đạt cách khác:
- Địch bị quân ta giáng trả những đòn sấm chớp nên phải tháo lui sau một tuần lễ kháng cự.
- Quân ta giáng trả những đòn sấm chớp nên địch phải tháo lui sau một tuần lễ kháng cự.
- Vì bị quân ta giáng trả những đòn sấm chớp nên quân địch phải tháo lui, sau một tuần lễ kháng cự.
c. Dùng trạng ngữ có được biết.
+ “Được biết anh ở Pháp về, tôi đến thăm anh”.
Lỗi có thể có: “Được biết anh mới ở Pháp về nên tôi đến thăm anh”.
Diễn đạt cách khác:
- Tôi được biết anh ở Pháp về nên đến thăm anh.
- Vì được biết anh mới ở Pháp về nên tôi đến thăm anh.
+ “Được biết em bé đã tỉnh dậy sau cuộc giải phẫu, cha mẹ em rất vui mừng”.
Lỗi có thể có: “Được biết em bé đã tỉnh dậy sau cuộc giải phẫu nên cha mẹ em rất vui mừng”.
Diễn đạt cách khác:
- Cha mẹ em bé rất vui mừng vì được biết em đã tỉnh dậy sau cuộc giải phẫu.
- Cha mẹ em bé được biết em đã tỉnh dậy sau cuộc giải phẫu nên rất vui mừng.
- Khi được biết em bé đã tỉnh dậy sau cuộc giải phẫu, cha mẹ em rất vui mừng.
+ “Được biết chị đạt kết quả tốt trong kỳ thi tuyển vào Đại học Y khoa vừa rồi, tôi thành thật chúc mừng chị”.
Lỗi có thể có: Được biết chị đạt kết quả tốt trong kỳ thi tuyển vào Đại học Y khoa vừa rồi nên tôi thành thật chúc mừng chị.
Diễn đạt cách khác:
- Tôi vừa được biết chị đạt kết quả tốt trong kỳ thi tuyển vào ĐHYK vừa rồi và xin thành thật chúc mừng cho chị.
- Tôi thành thật chúc mừng cho chị vì được biết chị đạt kết quả tốt trong kỳ thi tuyển vào ĐHYK vừa rồi.
d. Dùng trạng ngữ có được phép.
+ “Được phép của Ban Lãnh đạo Viện, chúng tôi đã triển khai kế hoạch thực hiện công tác”.
Lỗi có thể có: Được phép của Ban Lãnh đạo Viện nên chúng tôi đã triển khai kế hoạch thực hiện công tác.
Diễn đạt cách khác:
- Chúng tôi được phép của Ban Lãnh đạo Viện nên đã triển khai kế hoạch thực hiện công tác.
- Sau khi được phép của Ban Lãnh đạo Viện, chúng tôi triển khai kế hoạch thực hiện công tác.
+ “Được phép đi coi hát tối nay, lũ trẻ vỗ tay reo mừng”.
Lỗi có thể có: Được phép đi coi hát tối nay, nên lũ trẻ vỗ tay reo mừng.
Diễn đạt cách khác:
- Lũ trẻ được phép đi coi hát tối nay, nên chúng vỗ tay reo mừng.
- Khi được phép đi coi hát tối nay, lũ trẻ vỗ tay reo mừng.
e. Dùng trạng ngữ có thấy.
+ “Thấy nguy, nó bỏ chạy”.
Lỗi có thể có: “Thấy nguy nên nó bỏ chạy”.
Diễn đạt cách khác:
- Nó thấy nguy, liền bỏ chạy.
- Vì thấy nguy nên nó bỏ chạy.
+ “Thấy nguy, nó không bỏ chạy”.
Lỗi có thể có: “Thấy nguy nhưng nó không bỏ chạy”.
Diễn đạt cách khác:
- Nó thấy nguy nhưng (mà) không bỏ chạy.
- Tuy thấy nguy, nó vẫn không bỏ chạy.
- Khi thấy nguy, nó (vẫn) không bỏ chạy.
+ “Thấy hàng ngũ địch rối loạn, quân ta càng tăng cường sức tấn công”.
Lỗi có thể có: “Thấy hàng ngũ địch rối loạn nên quân ta càng tăng cường sức tấn công”.
- Thấy hàng ngũ địch rối loạn khiến cho quân ta càng tăng cường sức tấn công.
Diễn đạt cách khác:
- Quân ta thấy hàng ngũ địch rối loạn nên càng ra sức tấn công.
- Khi thấy hàng ngũ địch rối loạn, quân ta càng ra sức tấn công.
+ “Không thấy được những khuyết điểm của mình, nó vẫn luôn chủ quan trong công tác”.
Lỗi có thể có: “Không thấy được những khuyết điểm của mình nên nó luôn chủ quan trong công tác”.
Diễn đạt cách khác:
- Nó không thấy được những khuyết điểm của mình nên vẫn luôn chủ quan trong công tác.
- Vì không thấy được những khuyết điểm của mình nên nó vẫn luôn chủ quan trong công tác.
g. Dùng trạng ngữ có bất chấp.
+ “Bất chấp lời khuyên lơn của mọi người trong gia đình, hắn vẫn ra đi”.
Lỗi có thể có: Bất chấp lời khuyên lơn của mọi người trong gia đình nhưng hắn vẫn ra đi.
Diễn đạt cách khác:
- Hắn bất chấp lời khuyên lơn của mọi người trong gia đình, và vẫn ra đi.
- Hắn vẫn ra đi bất chấp lời khuyên lơn của mọi người trong gia đình.
+ “Bất chấp hỏa lực của địch, quân ta vẫn tiến lên ồ ạt”.
Lỗi có thể có: Bất chấp hỏa lực của địch nhưng quân ta vẫn tiến lên ồ ạt.
Diễn đạt cách khác:
- Quân ta bất chấp hỏa lực của địch, vẫn tiến lên ồ ạt.
- Quân ta tiến lên ồ ạt bất chấp hỏa lực của địch.
h. Dùng trạng ngữ có lấy cớ.
- “Lấy cớ nhà nghèo, hắn không tham gia cuộc đi chơi đó”.
Lỗi có thể có: “Lấy cớ nhà nghèo nên hắn không tham gia cuộc đi chơi đó”.
Diễn đạt cách khác:
- Hắn lấy cớ nhà nghèo, không tham gia cuộc đi chơi đó.
- Hắn không tham gia cuộc đi chơi đó, lấy cớ nhà hắn nghèo.
+ “Lấy cớ bận việc bất thường, ông bác sĩ không tiếp bệnh nhân nữa”.
Lỗi có thể có: Lấy cớ bận việc bất thường nên ông bác sĩ không tiếp bệnh nhân nữa.
Diễn đạt cách khác:
- Ông bác sĩ lấy cớ bận việc bất thường, không tiếp bệnh nhân nữa.
- Ông bác sĩ không tiếp bệnh nhân nữa, lấy cớ bận việc bất thường.
i. Dùng trạng ngữ có hưởng ứng.
+ “Hưởng ứng ngày bầu cử HĐND IV, mọi người dân hăng hái tham gia bỏ phiếu”.
Lỗi có thể có: Hưởng ứng ngày bầu cử HĐND IV nên mọi người dân hăng hái tham gia bỏ phiếu.
Diễn đạt cách khác:
- Mọi người dân hưởng ứng ngày bầu cử HĐND IV nên hăng hái tham gia bỏ phiếu.
- Để hưởng ứng ngày bầu cử HĐND IV, mọi người dân đã hăng hái tham gia bỏ phiếu.
+ “Hưởng ứng chiến dịch đồng khởi của vụ hè 1984 này, các phường, quận đã lần lượt ra quân sôi nổi”.
Lỗi có thể có: Hưởng ứng chiến dịch đồng khởi của vụ hè 1984 này, cho nên các phường, quận đã lần lượt ra quân sôi nổi.
Diễn đạt cách khác:
- Các phường, quận, hưởng ứng chiến dịch đồng khởi của vụ hè 1984, đã lần lượt ra quân sôi nổi.
- Để hưởng ứng chiến dịch đồng khởi của vụ hè 1984, các phường, quận đã lần lượt ra quân sôi nổi.
k. Dùng trạng ngữ có nhờ.
+ “Nhờ tập thể, ngày nay anh ta tiến bộ hơn trước rất nhiều”.
Lỗi có thể có: Nhờ tập thể nên ngày nay anh ta tiến bộ hơn trước rất nhiều.
Diễn đạt cách khác:
- Anh ta ngày nay tiến bộ hơn trước rất nhiều là nhờ tập thể.
- Anh ta nhờ tập thể nên ngày nay đã tiến bộ hơn trước rất nhiều.
+ “Nhờ công lao dạy dỗ của thầy cô giáo, chúng tôi mới trở thành người hữu ích như ngày nay”.
Lỗi có thể có: Nhờ công lao dạy dỗ của thầy cô giáo nên chúng tôi mới trở thành người hữu ích như ngày nay.
Diễn đạt cách khác:
- Chúng tôi nhờ công lao dạy dỗ của thầy cô giáo nên mới trở thành người hữu ích như ngày nay.
- Chúng tôi trở thành người hữu ích như ngày nay là nhờ công lao dạy dỗ của thầy cô giáo.
l. Dùng trạng ngữ có để (diễn đạt mục đích - hành động).
+ “Để xây dựng chủ nghĩa xã hội, chúng ta phải học tập và lao động tốt”.
Lỗi có thể có: Để xây dựng CNXH nên chúng ta phải học tập và lao động tốt.
Diễn đạt cách khác:
- Chúng ta phải học tập và lao động tốt để xây dựng CNXH.
- Chúng ta muốn xây dựng CNXH thì phải học tập và lao động tốt.
+ “Để các em học sinh có những ngày hè ý nghĩa, nhà trường sẽ tổ chức những buổi du ngoạn vui tươi và thú vị”.
Lỗi có thể có: Để các em học sinh có những ngày hè ý nghĩa nên nhà trường sẽ tổ chức những buổi du ngoạn vui tươi và thú vị.
- Các em học sinh có những ngày hè ý nghĩa là nhờ nhà trường sẽ tổ chức những buổi du ngoạn vui tươi và thú vị.
m. Dùng trạng ngữ có nghe nói.
+ “Nghe nói nhà trường sắp tổ chức một chuyến tham quan thủ đô Hà Nội, các em học sinh vui mừng, phấn khởi”.
Lỗi có thể có: Nghe nói nhà trường sắp tổ chức một chuyến tham quan thủ đô Hà Nội nên (làm cho) các em học sinh vui mừng, phấn khởi.
Diễn đạt cách khác:
- Các em học sinh nghe nói nhà trường sắp tổ chức một chuyến tham quan thủ đô Hà Nội nên vui mừng, phấn khởi.
- Các em học sinh vui mừng, phấn khởi vì nghe nói nhà trường sắp tổ chức một chuyến tham quan thủ đô Hà Nội.
+ “Nghe nói đoàn Văn công thành phố sắp về lưu diễn, bà con trong xã nô nức chờ đợi”.
Lỗi có thể có: Nghe nói đoàn Văn công thành phố sắp về lưu diễn nên (khiến cho) bà con trong xã nô nức chờ đợi”.
Diễn đạt cách khác:
- Bà con trong xã nghe nói đoàn Văn công thành phố sắp về lưu diễn nên đều nô nức chờ đợi.
- Bà con trong xã nô nức chờ đợi vì nghe nói đoàn Văn công thành phố sắp về lưu diễn.
[3] Những câu trên đây (C) nhất là những câu dùng liên từ nên hay nhưng, có thể có người cho là đúng ngữ pháp, hoặc có thể dung thứ được, vì câu dễ hiểu, và nghe có vẻ xuôi tai. Chúng tôi chủ trương sửa lại những câu này, vì nó vi phạm một quy tắc cơ bản của cú pháp và của lôgích: giữa trạng ngữ với phần chính của câu không thể dùng liên từ kết hợp như và, nhưng, nếu. Mặt khác, nếu coi kiểu câu này như gồm hai mệnh đề đẳng lập cùng chủ ngữ, thì mệnh đề đi trước ắt phải mang chủ ngữ, chứ không phải mệnh đề sau (không thể chấp nhận loại câu như đi chợ và chị ấy sẽ về, đi chợ nhưng chị ấy sẽ về, đi chợ nên chị ấy chưa về); Nếu không sửa những câu này, học sinh sẽ không tránh những lỗi tương tự được xét trong tập sách, và giáo viên sẽ không có cơ sở để sửa lỗi những câu như: bất chấp điều lệnh nên họ vẫn đi
không hiểu tín hiệu nên nó bắn bừa
hối hận nên anh ta trở về
bị thương vong nhiều nhưng địch vẫn bắn tỉa
về đến đây nhưng chúng tôi vẫn nhớ các anh
ra đến bờ sông nên chúng tôi xuống tắm