Không học nghề thuốc Tây mà nghiễm nhiên được dùng thuốc Tây tiêm cho người ta, hoặc trộn với thuốc ba láp của mình mà bán, đó là luật nào?
Không thạo nghề thuốc Tàu mà công nhiên được dùng biển thầy lang để gạt người ốm, thế là lẽ gì?
Chúng tôi muốn hỏi Sở Vệ sinh Đông Dương - một cơ quan có quyền lực và cái trách nhiệm kiểm soát những hạng thầy lang không biết nghề thuốc - cớ sao bọn "lang bịp" kia lại được hoành hành như vậy?
Như trong bài trước đã nói, đứng về phương diện xã hội, chúng tôi không thể làm thinh với bọn thầy lang không biết làm thuốc, tự do dùng tính mạng dân nghèo mà làm giàu.
Cho được bài trừ bọn đó, theo cái lực lượng của chúng tôi, chỉ có cách đem hết những ngón quỷ quyệt của từng người trong bọn họ, tuyên bố lên báo cho mọi người cùng biết.
Nhưng mà hiện nay bọn đó đã như giống bèo Nhật Bản, rải rác khắp cả Đông Dương. Chúng tôi chỉ có sức, không có quyền làm, không dám quyết rằng cái phương pháp ấy có thể bài trừ được một cách triệt để. Vậy trước khi gỡ mặt nạ và tuyên bố tội ác của tụi "lang bịp", chúng tôi phải mời Sở Vệ sinh Đông Dương vào đây mà thưa vài câu.
Phải, Đông Dương có Sở Vệ sinh, một sở hằng năm đã tiêu của chúng ta số lượng kể có bạc vạn.
Bỏ bạc vạn nuôi sở Vệ sinh, chúng ta, dân chúng Đông Dương, chỉ mong sở ấy ngăn ngừa giùm những cái có hại cho vệ sinh chung.
Nếu một bệnh truyền nhiễm phát tra, sở Vệ sinh còn phải đề phòng, nếu cái chuồng tiêu của nhà nào đầy quá, sở Vệ sinh còn phải trừng phạt, thì không có lý gì sở ấy lại ngoảnh mặt đi với nạn "lang bịp" nó đang ngày một bành trướng ở Đông Dương.
Bởi vì những kẻ không biết nghề thuốc Tây mà làm thuốc Tây, những kẻ không thạo nghề thuốc Tàu mà làm thuốc Tàu, so với những bệnh truyền nhiễm ghê gớm, những cái chuồng tiêu quá đầy, còn độc hại cho dân chúng nhiều lắm.
Một bệnh truyền nhiễm chỉ có thể làm chết người ta trong một thời kỳ, một cái chuồng tiêu quá đầy chỉ có thể làm hại sự sống của một số người gần đó, bọn "lang bịp" thì hết năm ấy sang năm khác, họ vẫn luôn giết oan dân chúng ở khắp các xứ. Vậy mà làm sao họ cứ sống và sống một cách không ai động đến lông chân, ở ngay cạnh Sở Vệ sinh Đông Dương?
Xứ này tuy chẳng tốt đẹp cho lắm, nhưng chưa đến nỗi quá ư lộn xộn.
Nghĩa là trong xứ còn có quan trị quan nhậm, còn có sở Mật thám, còn có toà án, còn có nhà pha, còn có những sở chuyên xét về thứ thuốc chết người, đủ sức mà trừ được bọn đó.
Đến giờ rồi, không thể dung túng thêm cho một phút nào nữa, chúng tôi ước ao rằng Sở Vệ sinh Đông Dương sẽ hiệp sức với mấy cơ quan trên kia mà chỉnh đốn lại trật tự cho nghề lang.
Cũng như vấn đề giáo dục, vấn đề cứu tế, việc chỉnh đốn trật tự cho nghề làm lang là việc quan trọng và cần thiết trong những vấn đề xã hội hiện thời, để chậm phút nào, ấy là dân chúng bị hại thêm phút ấy.
Cố nhiên xứ này còn cần phải có nghề thuốc Tàu, vì thuốc Tây chưa được bành trướng rộng rãi. Cố nhiên thuốc Tàu vẫn có công hiệu thần diệu, đã giữ cho mấy dân tộc châu Á còn đến ngày nay. Nhưng chúng tôi chỉ muốn có những thầy lang có học vấn, có kinh nghiệm chữa được khỏi bệnh cho chúng tôi, chúng tôi không muốn có hạng đại bịp giả danh thầy lang mà giết hại giống nòi.
Chỉ có Sở Vệ sinh Đông Dương làm nổi việc ấy.
Không có luật lệ hạn định quy tắc cho nghề thuốc Tàu, sở Vệ sinh có thể xin đặt ra luật.
Không có trường dạy nghề làm thuốc Tàu, sở Vệ sinh có thể xin lập ra trường.
Không có thầy giáo dạy nghề thuốc Tàu, sở Vệ sinh có thể xin đón giáo sư nước khác (1) về dạy.
-----
(1) Hiện ở Nhật Bản, các đốc tờ y sĩ đều có nghiên cứu thuốc Tàu. Bởi vậy, nghề thuốc Tàu của họ còn tiến bộ hơn thuốc Tây nhiều lắm (Nguyên chú của tác giả).
Nhưng mà những công việc ấy còn là chuyện về lâu dài, chưa thể thực hiện trong mai mốt.
Bây giờ đây, đối với vấn đề y tế, cái việc bài trừ lang bịp mới là việc cấp thiết cho sinh mệnh của dân chúng.
Làm được việc đó, cũng chỉ có Sở Vệ sinh Đông Dương. Còn chờ gì nữa mà các ngài trong sở vẫn chưa trừ cái tai nạn kia cho những kẻ đã phải góp lương nuôi mình?
Hay là các ngài chưa có phương pháp?
Nếu vậy chúng tôi xin giúp một vài ý kiến.
Chúng tôi xin các ngài mở một kỳ sát hạch thầy lang.
Bao nhiêu dân làng "dao cầu thuyền tán", mỗi năm đều phải hạch qua một lần. Trong khi sát hạch, bắt họ phải cắt nghĩa vài đoạn trong một cuốn sách thuốc chữ Tàu, phải làm bài nói về tính chất công dụng của ít vị thuốc, phải trả lời những câu hỏi về nguyên nhân và trạng thái của ít thứ bệnh, người nào làm trôi kỳ sát hạch ấy mới được phép ra làm thầy lang.
Chúng tôi xin các ngài soi xét đến lời quảng cáo của các thầy lang. Hễ họ rao hàng thuốc gì, chữa bệnh gì, thì đưa họ đến ngay nhà thương, bắt họ phải cam đoan mà chữa bệnh ấy. Nếu làm không được đúng lời quảng cáo, thì mời họ vào luôn nhà pha.
Chúng tôi xin các ngài bắt buộc các thầy lang đem tên thực trong giấy khai sinh làm tên của cửa hàng thuốc, không được đặt những tên hiệu bâng quơ. Bởi vì nếu họ dùng những tên hiệu mập mờ thì sau khi ngón bịp bại lộ, họ lại có thể lại giết người như thường bằng tên hiệu khác.
Chúng tôi xin các ngài luôn luôn ngó mắt đến chỗ chế thuốc và chỗ chữa bệnh của họ, xem họ có trộn thuốc Tây vào thuốc ba láp, có dùng thuốc Tây mà tiêm cho bệnh nhân không.
Bấy nhiêu ý kiến, đều rất giản dị, có thể thực hành. Tuy nó chẳng đủ chấn chỉnh nghề thuốc Tàu ở xứ này một cách hoàn toàn, nhưng cũng có thể sàng sảy bớt những hạng lang bịp.
Thấy vậy, nếu Sở Vệ sinh Đông Dương chịu giúp dân chúng như vậy, thì những hạng Hán học đọc cuốn sách Nho không thông, những hạng Tây học thi bằng tiểu học không đậu, những hạng lái thuốc chỉ biết mặt vị thuốc mà không có học vấn kinh nghiệm về nghề thuốc... dẫu có tài thánh cũng không thể nấp sau cái biển hàng thuốc, đóng vai thầy lang mà lấy của và giết người.
Được vậy ấy là cứu được vô số sinh mạng của dân chúng.
Chúng tôi rất mong ở Sở Vệ sinh Đông Dương.
Mà, mong vậy không phải chúng tôi muốn giết chết nghề thuốc Tàu ở đây, chính là bênh vực nghề thuốc Tàu một cách nhiệt liệt vậy.
Những phường bợm già quỷ quyệt, những tụi trẻ ranh láu cá, chúng vì không có nghề nghiệp kiếm ăn, mà phải giả làm lang khiến cho nghề thuốc Tàu phải mất tín nhiệm nhiều lắm. Trừ được bọn đó, tức là kéo lại tín nhiệm cho nghề thuốc Tàu, điều đó tưởng cũng dễ hiểu.
Ai là thầy thuốc có thực học, có thực tài, xin cứ vững dạ, đừng lo. Còn ai không biết nghề thuốc mà trót giả mạo làm lang, thì nên theo câu thơ của ông Tú Xương: "Vứt cổ dao cầu xuống ruộng khoai", kiếm một nghề khác sống.
Luôn thể, chúng tôi muốn khuyên mấy ông túc học trong làng Nho - nếu làng Nho còn có những ông túc học - nên nhớ cho rằng: Nghề thuốc là nghề quan hệ đến tính mệnh người ta, không phải chuyện chơi. Các ông có muốn nghiên cứu nghề thuốc, chấn chỉnh nghề thuốc, thì nên tìm một phương pháp thật hoàn thiện, không nên theo cái lối "vừa học vừa hành", đem tính mệnh người ốm làm đồ thí nghiệm. Câu thơ bài xích chiến tranh trong Đường Thi mà chúng tôi dịch ra sau đây, chắc các ông còn chưa quên:
"Phong hầu chuyện ấy anh đừng nói,
Một tướng nên công, vạn cốt khô" (2).
Ấy, cái lối làm thuốc bằng cách "vừa học vừa hành" cũng hệt như vậy. Các ông theo lối ấy mà đi đến một nhà lương y, thì xã hội sẽ có bao nhiều nhân mạng vì các ông mà chết oan.
Vậy thì các ông cũng nên nghĩ đến cái công người ta nuôi được một người là khó, mà tạm nghe lời thành thực của chúng tôi.
Nếu không, các ông cũng không hơn gì bọn lang bịp mà chúng tôi sẽ lần lượt đưa cái chân dung của họ lên những số báo sắp tới.
Tuệ Nhỡn và Thái Công Tương lai, Số 5 - 25.2.1937
-----
(2) Nguyên văn chữ Hán: Bằng quân mạc thoại phong hầu sự, Nhất tướng công thành vạn cốt khô (Nguyên chú của các tác giả).