Tập Án Cái Đình Và Dao Cầu Thuyền Tán
Ngô Tất Tố
www.dtv-ebook.com

III. Ai Làm Nên Tội

- Không thể tha hắn, nếu chúng ta nói đến chuyện cái đình.

Một ông túc Nho bảo với tôi thế khi sắp kể cho tôi nghe một vài tục lạ ở thôn quê. Rồi, bằng vẻ mặt bừng bừng tức giận, ông tiếp:

... (kiểm duyệt)...

- Hắn là lão Trần Thủ Độ, cái lão đại gian, đại ác, đã lợi dụng sự ngây thơ của cô gái bé con để cướp lấy ngôi nhà Lý ấy mà.

Tôi tưởng ông lầm lịch sử, vội vàng ngắt lời:

- Cụ bảo ông Trần Thủ Độ dựng lên cái đình trước nhất?

Ông lắc đầu một cách quả quyết:

- Không! Đâu có! Cái đình của ta vốn là bắt chước của Tàu: trong đời Tần - Hán, hương thôn nước Tàu thường thường có đình cất ở bên đường, năm dặm một cái nhỏ, mười dặm một cái lớn. Khi ấy, cái đình chỉ là cái quán làm nơi hành khách nghỉ chân và chỗ cung ứng những cuộc đưa tiễn. Truyện Kiều đã có nói đến. Như là:

"Bề ngoài mười dặm trường đình,

Vương ông bày tiệc tiễn hành đưa theo".

Hay là:

"Tiễn đưa một chén quan hà

Xuân đình thoắt đã đổi ra cao đình".

Ấy đó, công dụng cái đình của Tàu ngày xưa, chẳng qua có vậy. Vậy mà đến khi sang ta, nó đã thay đổi khác hẳn.

Đến đó, ông tạm ngừng lại để vớ lấy chiếc xe điếu và đặt mồi thuốc vào nõ điếu. Tôi hỏi bằng giọng trịnh trọng:

- Thưa cụ, bên ta có đình từ đời nào, cụ có biết không?

Thở hết khói thuốc trong miệng, cụ đáp:

- Thuở nhỏ tôi có đọc một cuốn sách nói đến chuyện đó, bây giờ quên mất tên sách, nhưng câu chuyện còn nhớ mang máng. Hình như cái đình của ta mới có từ hồi Bắc thuộc. Là vì, hồi ấy nước mình bị làm quận huyện của Tần và Hán, chế độ hương thôn cũng phải theo như của họ. Mấy anh Nhâm Diên, Tích Quang, Mã Viện, Sĩ Nhiếp đem văn hóa nước họ truyền sang bên này, tất nhiên họ phải đem cả cái đình sang nữa. Có điều, cái đình của mình bây giờ, cũng như cái đình của Tàu ngày xưa, chỉ để thợ cày, thợ cấy và người đi đường tránh mưa, tránh nắng, không có thờ cúng gì cả.

Cái tục thờ cúng tại đình mới bắt đầu từ đời nhà Lý. Bởi tại nhà Lý sùng thượng đạo Phật nên mới bắt buộc các đình dân gian đều dựng tượng Phật tất cả.

Trong hồi ấy, cái đình ngoài việc thờ Phật, còn làm hành cung của nhà vua nữa.

... (kiểm duyệt)...

Những lúc rỗi rãi, các vua thường về quê xem dân cày cấy và xét xử những việc kiện tụng, những điều oan khuất. Mỗi cuộc tuần du như thế, ít ra cũng phải trong một vài ngày mới về. Nếu mỗi lần mỗi bắt dân gian phải dựng một nếp hành tại, thì nó phiền cho dân quá. Nhà vua không muốn dân sự tốn kém vì mình, cho nên đi đến làng nào, các ngài đóng luôn ở đình làng ấy. Vì thế, ở trong các đình mới phải kê sẵn cái sập để cho vua ngồi, người ta gọi là sập ngự và lại treo sẵn những cái hoành biển chúc tụng nhà vua, như là: "Thiên tử vạn niên", "Vạn thọ vô cương", "Thánh cung vạn tuế" v.v...

... (kiểm duyệt)...

Cái đó mới thật là vô ý thức.

Ngắc lại giây lát, như để lấy hơi, ông lại cất cái giọng hùng hồn:

- Song mà trong đời nhà Lý cái đình tuy đã thành nơi thờ Phật và chỗ đón vua, nhưng vẫn chưa phải là chỗ hội họp ăn uống. Dùng đình làm chỗ cho ăn uống hội họp, mới tự lão Trần Thủ Độ.

Hắn ta tuy là con nhà thuyền chài, nhưng cũng có tài chính trị. Bởi việc cướp nước nhà Lý bằng cách bất chính, hắn biết rằng người trong nước phần nhiều không chịu phục mình. Thật thế, với tám đời trị dân khoan hồng, ơn trạch họ Lý cũng đáng cho dân ghi nhớ. Thế mà thình lình mất nước một cách oan uổng, cố nhiên họ ấy được dân xót thương, mong cho có ngày khôi phục đất nước. Người ta không phục họ Trần là phải. Tuy rằng binh quyền, chính quyền đều ở trong tay, họ Trần có thể giết chết hết dòng dõi họ Lý để tuyệt mầm vạ nhưng mà không thể giết hết nhân dân. Làm thế nào cho được yên lòng những tay hào kiệt vẫn nhớ họ Lý?

Thủ Độ cho rằng những kẻ thượng lưu ai cũng ham danh, chuộng lợi, hắn liền dùng nơi đình trung nhử họ. Một mặt, phong cho những kẻ có công với mình lúc chết được làm thành hoàng, đời đời hưởng sự tế tự trong đình; một mặt thì hắn bày ra những chuyện hội họp ăn uống, và lại cho phép những người dự có quan tước đều được ngồi ngôi trên, ăn phần hơn, có quyền sai bảo những người ở dưới.

... (kiểm duyệt)...

Rồi ông kết luận:

- Bây giờ thời buổi văn minh, những cái hủ tục ở đình trung đáng lẽ phải sửa đổi hết thì dân quê mới mong có ngày tiến bộ. Chỉ vì người ta không rõ thế nào, cho nên ít ai chú ý đến chuyện đình điếm. Anh đã làm báo, cũng nên công bố cho mọi người cùng biết...

Theo lời ông, tôi đã lăn lóc nhiều năm ở thôn quê.

Ngô Tất Tố,

Báo Con Ong, số 23 - 8.11.1939